Azoospermi mi? Öyle Olmayabilir!

Kriptozoospermi ve Yanlış Azoospermi Tanısı

Kriptozoospermi, meni örneğinde ilk incelemede hiç sperm bulunmamasına (azoospermi) rağmen, daha detaylı ve titiz bir laboratuvar değerlendirmesi sonucunda çok az sayıda sperm hücresinin tespit edilmesi durumudur. Bu doğru teşhis, gereksiz cerrahi işlemleri önleyebilir ve bulunan spermlerin tüp bebek (IVF) veya mikroenjeksiyon (ICSI) tedavisinde kullanılmasını sağlayabilir.

Daha fazla bilgi için “Erkek İnfertilite Nedenleri” başlıklı içeriğimizde  sperm sorunları ve azoospermi hakkında ayrıntılı bilgilere ulaşabilirsiniz.

🔹Bazı Tanımlamalar:

• • Azoospermi: Meni örneğinde hiç sperm hücresi bulunmamasıdır. Bu kesin bir tanıdır ve eğer çiftin biyolojik çocuk sahibi olmak gibi bir isteği varsa, genellikle cerrahi yolla testisten sperm alınmasını (örneğin mikro-TESE) gerektirir.
  • Kriptozoospermi: rutin mikroskobik incelemede sperm hücresine rastlanmamasına rağmen, özel laboratuvar teknikleriyle –özellikle yüksek devirde santrifüj sonrası elde edilen peletin mikroskop altında incelenmesiyle– çok az sayıda sperm bulunması durumudur. Dünya Sağlık Örgütü (WHO) kılavuzları, azoospermi tanısının ancak bu detaylı incelemeden sonra konulması gerektiğini vurgular.

Bu ayrım, çocuk sahibi olmak isteyen çiftler için büyük bir fark yaratır. Kriptozoospermi teşhisi konan erkekler, cerrahi sperm alma işlemine gerek kalmadan, meniden elde edilen spermlerle IVF ve ICSI tedavisi görebilirler.

🔹Doğru Teşhisin Önemi

Kriptozoospermi vakaları zaman zaman yanlışlıkla  azoospermi  olarak sınıflandırılabilir. Bu hata:

• • Tedavi seçeneklerini kısıtlar,
  • Gereksiz cerrahi işlemlere yol açar,
  • Çiftlerin umutlarını olumsuz etkiler.

🔹Klinik Belirtiler ve Detaylı Sperm Analizi

Azoospermi ile kriptozoosperminin ayırt edilmesinde bazı klinik bulguların değerlendirilmesi ve  ‘detaylı sperm analizi’ gereklidir.

• • Klinik Belirtiler :Azoospermi yerine kriptozoospermi olasılığını düşündürebilecek bazı klinik bulgular:

• • • Düşük FSH Hormon Seviyesi: FSH (Follikül Uyarıcı Hormon), beyinin testislere “sperm üret” emri veren hormonudur. Testisler sperm üretmekte zorlandığında beyin daha fazla FSH üreterek onu uyarmaya çalışır. Kriptozoospermili hastalarda FSH seviyeleri genellikle daha düşüktür, çünkü testisler az da olsa hala sperm üretmektedir. Düşük FSH seviyesi, sperm üretiminin tamamen durmadığına dair bir işaret olabilir.
    • Yüksek Toplam Testosteron Seviyesi: Daha yüksek testosteron, daha sağlıklı bir sperm üretim ortamına işaret edebilir.
    • Daha Büyük Testis Hacmi: Testis büyüklüğü, sperm üreten doku miktarıyla ilişkilidir. Testis hacmi daha büyük olan erkeklerde bir miktar sperm üretiminin devam etme olasılığı daha yüksektir.
  • Detaylı Semen Analizi.Detaylı semen analizi, rutin analizde gözden kaçabilecek nadir spermleri bulmak için tasarlanmış çok aşamalı bir süreçtir:

• • • Santrifüjleme: Meni örneği yüksek hızda döndürülerek olası tüm sperm hücreleri tüpün dibinde küçük bir pelet haline getirilir.
    • Peletin İncelenmesi: Bu pelet, daha sonra yüksek güçlü bir mikroskop altında saatlerce titizlikle incelenir.
    • Birden Fazla Örnek: Sperm üretimi dalgalanma gösterebileceğinden genellikle farklı günlerde ikinci bir örnek alınır.

✅ Türkiye’deki Durum: Veriler Ne Gösteriyor?

Türkiye’deki üç merkezde, Mart 2011 ile Ekim 2016 tarihleri arasında infertilite nedeniyle kliniğine kabul edilen 9733 erkeğin verilerini inceleyen bir çalışma da :

🔹İncelenen 9733 erkeğin 3114’ünde (%32) erkek faktörü infertilitesi tespit edildi.

🔹Bu grupta azoospermi görülme sıklığı 570 vaka (%5.85) olarak kaydedildi.

🔹Kriptozoospermi görülme sıklığı ise 850 vaka (%8.73) olarak bulundu.

Bu veriler infertilite şikayetiyle başvuran her 100 erkekten yaklaşık 6’sının azoospermi, 9’unun ise kriptozoospermi tanısı aldığını göstermektedir.  Daha da çarpıcı olan, erkek faktörü infertilitesi olan tüm hastaların içindeki dağılımdır:

🔹Azoospermik hastalar, erkek infertilitesi vakalarının %18.3’ünü,

🔹Kriptozoospermik hastalar ise %27.2’sini oluşturmaktadır.

📌Bu veriler, Azoospermi  ve kriptozoosperminin sanılandan çok daha yaygın bir sorun olduğunu ve doğru tanı almasının ne kadar çok erkeği etkileyebileceğini gözler önüne seriyor.

✅ Yeni Çalışma Bulguları (2021-2024)

Yeni bir çalışma, azoospermi tanısı alan birçok erkeğin aslında kriptozoospermi olabileceğini, yani menilerinde çok az sayıda da olsa sperm bulunabileceğini ortaya koyuyor. Bu ince ama son derece kritik ayrım, tedavi yol haritasını ve başarı şansını tamamen değiştirebiliyor.

🔹Çalışma Nasıl Yapıldı?

Nisan 2021 – Nisan 2024 arasında, farklı merkezlerde azoospermi tanısı alarak sevk edilen 372 erkek hastanın genişletilmiş semen analizleri geriye dönük olarak değerlendirildi. Bulgular, aynı dönemde mikro-TESE uygulanan ve non-obstrüktif azoospermi (NOA) tanısı konan 239 hasta ile karşılaştırıldı.

🔹Çalışmada Amaç

Bu çalışma, dış merkezlerde azoospermi (sperm yokluğu) tanısı konmuş ancak gerçekte kriptozoospermi (çok az sperm varlığı) olan hastaların yanlış sınıflandırılması sorununu ele almayı amaçlamaktadır. Çalışmanın başlıca hedefleri, genişletilmiş semen analizinin doğru tanıdaki kritik önemini vurgulamak ve bu hastalarda kriptozoospermisi öngörebilecek klinik belirteçleri tanımlamaktır.

🔹Çarpıcı Bulgular

• • 372 hastanın 74’ünde (%19,9) kriptozoospermi olduğunu gösterdi.
  • Kriptozoospermi hastalarında:
    • FSH düzeyleri belirgin şekilde daha düşük,
    • Toplam testosteron düzeyleri daha yüksek,
    • Testis hacmi ise daha büyük
  • Ayrıca AZFc mikrodelesyonu ve ebeveyn akrabalığı kriptozoospermi grubunda daha sık görüldü.
  • FSH düzeyinin 18,6 mIU/mL’nin altında ve testis hacminin 11 mL’nin üzerinde olması, kriptozoospermi tanısında bağımsız belirteçler olarak öne çıktı.

📌Veriler, azoospermi tanısı alan erkeklerin beşte birinde kriptozoospermi varlığını ortaya koymaktadır.

✅Bu Bulgular Neden Bu Kadar Önemli?

Doğru tanı, tedavi yol haritasını ve başarı şansını tamamen değiştirir:

• Gerçek Azoospermi Tanısı Alan Hastalar: Bu hastalar için en uygun tedavi seçeneği, mikro-TESE ameliyatıdır. Bu mikrocerrahi işlemle testislerin içinde sperm aranır. Bulunamaması ihtimali de vardır.
• Kriptozoospermi Tanısı Alan Hastalar: Bu hastaların menilerinde az da olsa sperm olduğu için çoğunlukla TESE ameliyatına gerek kalmaz. Spermler, meniden alınan örneğin santrifüj edilmesiyle elde edilebilir. Elde edilen bu spermler, Tüp Bebek (IVF) ve özellikle de ICSI (spermın yumurta içine enjekte edilmesi) işlemi için doğrudan kullanılabilir. Bu, hastayı gereksiz bir cerrahi işlemden kurtarır ve tedavi sürecini hem fiziksel hem de psikolojik olarak çok daha az yıpratıcı hale getirir.

✅Sonuç ve Öneri

Bu çalışma, başlangıçta non-obstrüktif azoospermi (NOA) tanısı alan erkeklerin yaklaşık beşte birinin, genişletilmiş semen analizi sonrasında aslında kriptozoospermi olarak yeniden sınıflandırılabileceğini ortaya koymaktadır. Bu bulgu, yanlış tanıların önlenmesi ve doğru tedavi stratejilerinin belirlenmesi açısından kritik öneme sahiptir.

Klinisyenler, özellikle düşük FSH, yüksek testosteron ve büyük testis hacmi gibi olumlu klinik özellikler gösteren hastalarda kriptozoospermi olasılığını yüksek derecede göz önünde bulundurmalıdır. Doğru tanı için genişletilmiş semen analizi şarttır ve bu doğru tanı, bireye özgü yardımcı üreme teknolojisi stratejilerinin belirlenmesine olanak tanır.

🔹Klinik Pratik İçin Özet Mesajlar

• • Azoospermi tanısı konmadan önce pelet mikroskopisi zorunludur. En az iki farklı günde, detaylı (uzatılmış) arama yapılmalıdır.
  • Elverişli profil uyarısı: Düşük veya orta düzeyde FSH ( < 6 mIU/mL) ve testis hacmi büyük (>11 mL)  olan “azoospermik” hastalarda kriptozoospermi olasılığı yüksek olabilir.
  • Cerrahi öncesi son değerlendirme: Mikro-TESE planlanan hastalarda, oosit(yumurta) toplama günü yapılan yoğun ejakülat incelemesi, cerrahiye gerek kalmadan sperm elde edilmesini sağlayabilir.
  • Genetik değerlendirme unutulmamalıdır. AZF delesyon analizi (özellikle AZFc) prognoz ve tedavi planlamasında önemli rol oynar.

 ✅Size Azoospermi Tanısı Konduysa?

Eğer size azoospermi tanısı konduysa, umudunuzu kaybetmeyin. Türkiye verileri, bu tanıyı alan erkeklerin neredeyse beşte birinde aslında kriptozoospermi olabileceğini göstermektedir. Özellikle FSH seviyeniz düşük, testosteron düzeyiniz yüksek ve testis hacminiz normal sınırlardaysa, bu ihtimal daha da güçlenir.

Tanınızı mutlaka bir üreme uzmanıyla gözden geçirin ve genişletilmiş semen analizi yapılmasını talep edin. Basit bir santrifüj işlemi, sizi gereksiz bir cerrahi müdahalenin risk, stres ve maliyetinden kurtarabilir. Baba olma yolculuğunuzdaki en doğru adım, işe doğru ve detaylı bir teşhisle başlamaktır.

📌Unutmayın, doğru teşhis, en etkili tedavinin ilk ve en önemli basamağıdır.

 

Sık Sorulan Sorular (SSS)

•  Azoospermi ve kriptozoospermi arasındaki en büyük fark nedir?

• Azoospermi: Menide hiç sperm hücresinin bulunmamasıdır. Kesin tanı için meni örneğinin santrifüj edilip pelletinin detaylı incelenmesi gerekir.
• Kriptozoospermi: Rutin incelemede sperm görülmez ancak santrifüj ve detaylı inceleme sonucu çok az sayıda sperm hücresi bulunur. Bu ince ama kritik fark, tedaviyi cerrahi müdahaleden (mikro-TESE) doğrudan tüp bebek tedavisine (IVF/ICSI) çevirebilir.

• Bana azoospermi tanısı kondu. Kriptozoospermi olma ihtimalim var mı?

Evet, olma ihtimaliniz var. Araştırmalar, başka merkezlerde azoospermi (NOA) tanısı alan hastaların yaklaşık %20’sinde aslında kriptozoospermi olduğunu göstermektedir. Özellikle FSH hormonunuz nispeten düşük, testosteronunuz yüksek ve testis hacminiz iyi ise bu ihtimal daha da artar. Tanınızı mutlaka bir üreme uzmanıyla ve detaylı semen analizi ile teyit ettirmelisiniz.

• Tanı için tek bir semen analizi yeterli mi?

Hayır. Sperm üretimi dalgalanma gösterebilir. Birden fazla örnek alınması önerilir.

• Detaylı semen analizi (santrifüj) nasıl yapılır?

Bu işlem standart sperm testinden farklıdır:

1. Meni örneği alınır.
2. Özel bir santrifüj cihazında yüksek devirde (genellikle 15-20 dakika boyunca) döndürülür.
3. Bu işlem, varsa menideki tüm sperm hücrelerinin tüpün dibinde küçük bir küme (pelet) halinde toplanmasını sağlar.
4. Bu pelet embriyolog tarafından yüksek büyütmeli mikroskop altında uzun süre dikkatle incelenir.

• Bu durum sperm dondurmaya engel mi?

Hayır. Tespit edilen spermler dondurularak ileride kullanılabilir.

• Türkiye’de bu analiz yapılabiliyor mu?

Bu inceleme özel bir uzmanlık gerektirir. Tanı ve tedavi için üreme endokrinolojisi ve infertilite (tüp bebek) merkezlerine başvurmak daha doğru olacaktır.

• Kriptozoospermi doğal yolla gebeliğe izin verir mi?

Sperm sayısı doğal gebelik için genellikle yetersizdir.

• Kriptozoospermi tanısı aldım. Baba olmam için hangi tedavi seçenekleri var?

Kriptozoospermi tanısı, baba olma şansınızın olduğu anlamına gelir. En etkili tedavi yöntemi Tüp Bebek (IVF) ve özellikle de ICSI’dir. Meniden santrifüj yoluyla elde edilen az sayıdaki sperm hücresi, alınan yumurtaların her birinin içine tek tek enjekte edilir. Sperm sayısının çok az olması, ICSI’nin başarısını önemli ölçüde etkilemez; önemli olan bulunan spermlerin canlı ve enjeksiyon için uygun olmasıdır.

• Kriptozoospermi durumunda mikro-TESE ameliyatına gerek var mı?

Çoğu zaman hayır. Kriptozoospermide amaç, menide bulunan bu az sayıdaki spermleri yakalayıp ICSI’de kullanmaktır. Bu nedenle genellikle cerrahi bir müdahaleye (mikro-TESE) gerek kalmaz. Ancak, meniden elde edilen spermlerin çok az, hareketsiz veya morfolojileri kötü  olması durumunda, doktorunuz testislerden cerrahi yolla daha kaliteli sperm aranmasını önerebilir.

•  Kriptozoosperminin genetik bir nedeni var mı?

Evet, özellikle Y kromozomu mikrodelesyonları (AZFc bölgesi) kriptozoospermi ve azoosperminin sık görülen genetik nedenlerindendir. Bu nedenle, bu tanıyı alan hastalara mutlaka genetik danışmanlık ve AZF delesyon analizi yapılması önerilir. Bu test, hem altta yatan nedeni anlamak hem de tedavinin başarı şansını ve doğacak erkek çocuğa genetik durumun aktarılma riskini değerlendirmek açısından önemlidir.

•  Kriptozoospermi tedavi edilebilir mi? Yoksa kalıcı mıdır?

Kriptozoospermi genellikle kalıcıdır. İlaç tedavileri (örn. anti-östrojenler, gonadotropinler) bazen sperm sayısında geçici ve sınırlı bir artış sağlayabilir, ancak bu tedavilerin etkinliği kişiye özeldir ve her zaman garantili değildir. Ana odak noktası, mevcut spermleri en iyi şekilde kullanarak yardımcı üreme teknikleri (ICSI) ile gebelik elde etmektir.

• Menide sperm çıkması dalgalanmalar gösterir mi? Bugün çıkıp yarın çıkmayabilir mi?

Evet, gösterebilir. Sperm üretimi fizyolojik ve çevresel birçok faktörden (stres, ateşli hastalık, vitamin eksiklikleri, alkol/sigara kullanımı vb.) etkilenir. Bu nedenle, ilk analizde sperm görülmese bile ikinci ve hatta üçüncü bir meni örneğinin detaylı incelenmesi tanı ve tedavi planlaması için çok önemlidir. “Azoospermi” tanısı en az iki farklı örnekte sperm bulunamaması sonucu konulmalıdır.

• Kriptozoospermi tanısıyla ICSI denedim. Başarı şansım nedir?

Başarı şansı; kadın yaşı, yumurta kalitesi, bulunan spermlerin kalitesi (canlılık, morfoloji) ve embriyoloji laboratuvarının kalitesi gibi birçok faktöre bağlıdır. Önemli olan, yumurta toplama (OPU) günü meniden canlı sperm elde edebilmektir. Bu nedenle, tedavi merkezinin deneyimi ve embriyologların bu konudaki becerisi son derece kritiktir.

• Doğru tanı için nereden başlanmalı?

Üroloji/androloji alanında uzman bir hekime başvurulmalı ve genişletilmiş semen analizi yapılmalıdır.

Kaynakça

• Karabulut S, Keskin İ, Kutlu P, Delikara N, Atvar Ö, Öztürk Mİ. Male infertility, azoospermia and cryptozoospermia incidence among three infertility clinics in Turkey. Turkish Journal of Urology.
• Şahin KC, Sütçüoğlu S, Zara HR, Özcan C, Bakırcıoğlu ME. Cryptozoospermia in the Shadow of Azoospermia: Accurate Diagnosis With Clinical Predictors and Extended Semen Analysis. 2025.
• World Health Organization. WHO Laboratory Manual for the Examination and Processing of Human Semen. 6th ed. Geneva: WHO; 2021.

 

Yasal Uyarı: Bu içerik, sağlık konularında genel bilgilendirme amacıyla hazırlanmıştır. Her türlü teşhis, tedavi ve tıbbi karar için mutlaka uzman hekiminize danışınız. Web sitemizde yer alan içerikler, tıbbi öneri veya yönlendirme niteliği taşımaz.