Embriyo Dondurma (Kriyoprezervasyon)

Embriyo dondurma (kriyoprezervasyon), tüp bebek (IVF) tedavisi sırasında elde edilen ve transfer için kullanılmayan sağlıklı embriyoların, ileride kullanılmak üzere özel bir teknikle dondurulması ve saklanması işlemidir. Bu işlem, embriyoların canlılığını ve genetik yapısını koruyarak, yeni bir yumurta toplama veya döllenme işlemine gerek kalmadan ileride gebelik şansını korumayı sağlar.

Embriyo Dondurma Kimler İçin Uygundur?

Embriyo dondurma işlemi, aşağıdaki durumlardaki çiftler için uygun bir seçenektir:

• Tüp Bebek (IVF) Tedavisi Gören Çiftler
  • Fazla ve Kaliteli Embriyo Varlığı: Bir IVF siklusunda transfer edilenden daha fazla sayıda kaliteli embriyo elde edilmesi durumunda, bu embriyolar gelecekteki denemeler için dondurulabilir.
  • Tıbbi Zorunluluklar (Taze Transferin Yapılamayacağı Durumlar):
    • OHSS (Ovarian Hiperstimülasyon Sendromu) Riski: Yumurtalıkların aşırı uyarılması sonucu oluşan ve hayati risk taşıyabilen bu durumda, tüm embriyolar dondurularak hasta iyileştikten sonra transfer yapılır.
    • Uygunsuz Endometrium (Rahim İçi Tabaka): Rahim iç duvarının kalınlığının yetersiz olması, zamansız kanama veya gebelik için uygun hazırlanmamış olması durumunda embriyolar dondurulur ve rahim uygun duruma getirildiğinde transfer edilir.
    • Rahimle İlgili Ani Sorunlar: Transfer döneminde polip, myom veya enfeksiyon gibi embriyonun tutunmasını engelleyecek bir sorunun tespit edilmesi.
• Tıbbi Zorunluluklar ve Planlama
  • Kanser Tedavisi Öncesi: Kemoterapi veya radyoterapi gibi üreme fonksiyonlarını olumsuz etkileyecek bir tedavi öncesinde, çiftin embriyoları oluşturularak dondurulabilir.
  • Preimplantasyon Genetik Tanı (PGT): Genetik tarama gerektiren durumlarda, biyopsi sonuçlarının beklenmesi için embriyolar dondurulur.
  • Cerrahi Girişimler: Üreme sağlığını etkileyecek bir ameliyat öncesi embriyoların saklanması.
• Sosyal ve Kişisel Nedenler
  • Çocuk Sahibi Olmayı Ertelemek İsteyen Çiftler: Kariyer planları, maddi veya kişisel nedenlerle gelecekte çocuk sahibi olmak isteyen çiftler, embriyo dondurma yoluyla biyolojik saatlerini durdurabilirler.
  • Aile Planlaması: İlk çocuktan sonra ikinci bir çocuk için tekrar tüp bebek tedavisine girmek istemeyen çiftler, ilk tedaviden kalan embriyoları kullanabilir.
• Tekrarlayan Denemeler ve Gebelik Kayıpları
  • Başarısız IVF Denemeleri: Önceki taze embriyo transferi ile gebelik elde edilememesi durumunda, dondurulmuş embriyolarla yeni bir transfer şansı yaratılır.
  • Gebelik Kaybı Sonrası: IVF ile elde edilmiş ancak düşük veya kayıpla sonuçlanmış bir gebelik sonrasında, kalan dondurulmuş embriyolarla yeniden deneme yapılabilir.
  • Doğum Sonrası: Başarılı bir IVF gebeliği sonrası, çiftin ikinci bir çocuk istemesi durumunda dondurulmuş embriyolar kullanılabilir.

 Embriyo Dondurma  İşlemi

Embriyo dondurma  (kriyoprezervasyonu) işlemi yumurtaların toplandığı, laboratuvarda spermle döllendiği ve ortaya çıkan embriyoların dondurulup saklandığı bir IVF döngüsünü içerir. Daha sonra embriyolar çözülerek canlılığı korunan ve gelişim potansiyeli en yüksek olanlar, bir kateter yardımıyla rahime transfer edilir. Transfer sonrası süreç, taze bir tüp bebek denemesiyle aynı şekilde ilerler.

İşlem Süreci

•  IVF ve Embriyo Gelişimi
  • Yumurtalıklar hormon tedavisi ile uyarılır ve olgun yumurtalar toplanır.
  • Laboratuvar ortamında spermle döllenir ve embriyolar belirli bir süre geliştirilir.
  • Embriyolar genellikle iki kritik aşamada dondurulur:
    • Gün (Cleavage Aşaması): Döllenmeden 3 gün sonra, 6–8 hücreli aşamada embriyolar dondurulabilir.
    • 6. Gün (Blastokist Aşaması): Döllenmeden 5–6 gün sonra, içi sıvı dolu ve hücreleri farklılaşmış blastokist aşamasında dondurma yapılabilir. Günümüzde blastokist aşamasında dondurma daha yaygındır; çünkü bu embriyoların canlı kalım ve gebelik oranları genellikle daha yüksektir.
• Dondurma ve Saklama
  • Transfer için seçilen embriyolardan artakalan kaliteli embriyolar, çeşitli dondurma yöntemleri kullanılarak saklanır.
  • Günümüzde embriyo dondurmada en sık kullanılan yöntem vitrifikasyon Bu yöntemde:
    • Embriyolar, özel kriyoprotektan solüsyonlarında çok kısa sürede (saniyeler içinde) dengelenir. Bu solüsyonlar, hücre içindeki suyun donma sırasında zararlı buz kristalleri oluşturmasını engeller.
    • Daha sonra embriyolar, -196°C sıcaklıktaki sıvı nitrojen içine çok hızlı bir şekilde daldırılır.
    • Bu aşırı hızlı soğutma, sıvının “cam” benzeri, kristalsiz bir yapıya dönüşmesini sağlar ve hücresel hasar riskini en aza indirir.
  • Dondurulan embriyolar, uygun koşullarda uzun süre güvenle saklanabilir ve çift ileride tekrar gebelik denemek istediğinde kullanılabilir.

 Embriyo Dondurma İşleminin Başarısını Etkileyen Faktörler

Dondurulup çözüldükten sonra embriyoların canlı kalma ve gebelik oluşturma şansı şu faktörlere bağlıdır:

• • Embriyonun Kalitesi: Dondurma işlemi öncesi embriyonun kalitesi en önemli faktördür. Yüksek kaliteli bir embriyo, dondurma-çözme işlemlerini daha iyi tolere eder.
  • Dondurma Tekniği: Günümüzde yaygın olarak kullanılan vitrifikasyon (hızlı dondurma) tekniği, eski yöntemlere göre çok daha yüksek canlı kalım oranları sağlamaktadır.
  • Embriyonun Gelişim Evresi: Embriyonun dondurulduğu gelişim aşaması (3. gün, 5. gün blastokist).
  • Laboratuvar Koşulları ve Deneyimi Embriyologların tecrübesi ve laboratuvarın teknik altyapısı (kullanılan solüsyonlar, cihazlar) doğrudan başarıyı etkiler.
  • Genetik Faktörler: Embriyonun kendi genetik yapısı

 Dondurulmuş Embriyo Transferi (FET)

Dondurulmuş Embriyo Transferi (Frozen Embryo Transfer – FET), daha önce tüp bebek (IVF) tedavisi sırasında dondurularak saklanmış embriyoların çözülerek anne adayının rahmine transfer edilmesi işlemidir.

Sürecin Aşamaları

1-Rahim İçi Hazırlığı (Endometrial Preparasyon):

• • Yumurtalıkların uyarılması ve yumurta toplama işlemleri gerektirmez.
  • Rahim iç tabakasının (endometrium) embriyonun tutunması için ideal kalınlık ve yapıya ulaşması sağlanır. Bu hazırlık iki şekilde yapılabilir:
    • Doğal Siklus: Hastanın kendi yumurtlama süreci takip edilir ve yumurtlamadan sonra transfer için uygun zaman belirlenir.
    • İlaçlı Siklus: Östrojen ve progesteron hormonları kullanılarak rahim iç tabakası kontrollü bir şekilde hazırlanır.

2-Transfer Gününün Belirlenmesi:Rahim iç tabakasının gebeliğe en uygun duruma geldiği belirlendiğinde, embriyo transferi için tarih planlanır.

3-Embriyo Çözülmesi (Thawing):

• • Embriyoların bulunduğu özel saklama birimleri (straw) sıvı nitrojen (-196°C) ortamından çıkarılır.
  • 37°C‘deki özel solüsyonlar içinde hızla çözülür.
  • Embriyoları koruyan kriyoprotektan maddeler, kademeli olarak seyreltilerek uzaklaştırılır.
  • Çözülen embriyolar, laboratuvarda birkaç saat süreyle canlılık ve gelişim potansiyeli açısından değerlendirilir.

4-Embriyo Transferi: Canlı ve kaliteli olduğu belirlenen embriyo/embriyolar, ince ve yumuşak bir kateter yardımıyla ultrason eşliğinde anne adayının rahmine ağrısız bir şekilde yerleştirilir.

5-Progesteron Desteği: Transfer sonrasında, embriyonun rahim iç tabakasına tutunmasını desteklemek için progesteron hormon tedavisine devam edilir.

6-Gebelik Testi:Embriyo transferinden 9-11 gün sonra kanda β-hCG hormon düzeyi ölçülerek gebelik durumu değerlendirilir.

Embriyo dondurma işlemi, hastanın öyküsü, embriyoların sayısı ve kalitesi gibi faktörler değerlendirilerek kişiye özel planlanır. Günümüzde vitrifikasyon tekniği, yüksek canlı kalım oranları sağladığı için standart yöntem haline gelmiştir.

 Embriyo Dondurmanın Önemi ve Avantajları

Embriyo dondurma; tedavinin başarısını artıran, çiftlere fiziksel, duygusal ve mali açıdan avantaj sağlayan, üreme potansiyelini koruyan ve anne-bebek sağlığını ön planda tutan önemli bir tedavi seçeneğidir.

• Tedavi Şansını ve Esnekliği Artırır
  • İkinci Bir Şans: İlk (taze) embriyo transferi ile gebelik elde edilemezse, dondurulmuş embriyolarla ek bir transfer şansı yaratılır. Bu, yeni bir tedavi sürecine girmeden gebelik olasılığını artırır.
  • Tıbbi Esneklik: Transfer için en uygun anın beklenmesine olanak tanır. Rahim iç tabakasının (endometrium) hazır olmadığı veya OHSS (yumurtalıkların aşırı uyarılması) gibi anne sağlığını tehdit eden riskli durumlarda, tüm embriyolar güvenle dondurulur. Hasta iyileştikten ve rahim koşulları optimize edildikten sonra, daha yüksek gebelik şansıyla transfer yapılabilir.
• Fiziksel ve Duygusal Yükü Hafifletir
  • Zorlu Süreçlerden Kaçınma: Yumurta büyütme iğneleri, yumurta toplama ameliyatı ve anestezi gibi fiziksel ve duygusal açıdan yorucu süreçlerin tekrarlanmasına gerek kalmaz. Dondurulmuş embriyo transferi, yumurtalıkların yeniden uyarılmasını gerektirmediği için çok daha basit ve konforlu bir işlemdir.
• Maliyet ve Zaman Tasarrufu Sağlar
  • Ekonomik Fayda: Yeni bir IVF siklusunun maliyeti, dondurulmuş embriyo transferinin maliyetinden çok daha yüksektir. Dondurulmuş embriyoları kullanmak, çiftlere önemli ölçüde finansal tasarruf imkanı sunar.
  • Zaman Verimliliği: Tedavi süreci, yumurta geliştirme aşaması olmadan, sadece rahim hazırlığı ve transfer aşamalarını içerdiği için çok daha kısa sürer.
• Üreme Potansiyelini Korur (Fertilitenin Korunması)
  • Kanser Tedavisi Öncesi: Kemoterapi veya radyoterapi gibi üreme fonksiyonlarını olumsuz etkileyecek tedaviler öncesinde embriyo dondurmak, hastaların ileride biyolojik çocuk sahibi olma şansını korumasına olanak tanır. Bu, onkologlar ve üreme endokrinologları tarafından önemle tavsiye edilen bir uygulamadır.
  • Sosyal ve Kişisel Nedenler (Elektif): Kariyer planları, eğitim veya maddi sebeplerle çocuk sahibi olmayı ertelemek isteyen çiftler için biyolojik bir “sigorta poliçesi” görevi görür.
•  Anne ve Bebek Sağlığını Güvence Altına Alır
  • Çoğul Gebelik Riskini Azaltma: Yasal düzenlemeler ve tıbbi tavsiyeler doğrultusunda, genellikle tek bir embriyo transfer edilir. Kalan kaliteli embriyoların dondurulması, ikiz veya üçüz gebelik gibi anne ve bebekler için riskli olabilen çoğul gebelik oranlarını düşürür.
  • Daha Güvenli Gebelik: OHSS riski olan bir durumda taze transfer yapmaktansa, embriyoları dondurup anne adayının sağlık durumu düzeldikten sonra transfer yapmak, çok daha güvenli bir yaklaşımdır.

Bu avantajlar, embriyo dondurmanın yalnızca bir kolaylık değil, aynı zamanda tüp bebek tedavisini daha güvenli, verimli ve erişilebilir hale getiren temel bir süreç olduğunu göstermektedir.

Türkiye ‘de Yasal Prosedür

Türkiye’de embriyoların dondurabilmesi “Üremeye Yardımcı Tedavi Uygulamaları ve Üremeye Yardımcı Tedavi Merkezleri Hakkında Yönetmelik” ile düzenlenmiştir.30 Eylül 2014 tarihli ve 29135 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan yönetmeliğe göre:

• Çiftin Yazılı Rızası (En Önemli Koşul):
  • Fazla embriyoların dondurularak saklanabilmesi için evli çiftten her ikisinin de ayrı ayrı yazılı onayı (rızası) alınmak zorundadır. Tek bir eşin onayı yeterli değildir.
• Saklama Süresi ve Yenileme:
  • Embriyoların ilk saklama süresi 5 yıldır.
  • Bu sürenin dolmasına yakın, çift merkeze başvurarak saklama süresini 5’er yıllık periyotlar halinde uzatabileceğini belirten yeni bir yazılı dilekçe vermelidir. Süre uzatımı için her iki eşin de yeniden onayı gereklidir.
• Embriyoların Akıbeti (İmha):
  Embriyoların saklanması aşağıdaki durumlarda sona erer ve embriyolar imha edilir:
  • Çiftin ortak talebi (çiftin artık saklanmasını istememesi).
  • Eşlerden birinin vefatı durumu.
  • Çiftin boşanmış olması (mahkeme kararının kesinleşmesi).
  • Saklama süresinin dolması ve çiftin süreyi uzatmak için başvurmamış olması.
  • İmha işlemi, merkezde oluşturulacak bir komisyon gözetiminde tutanak altına alınarak gerçekleştirilir.
• Kayıt Altına Alma:
  • Merkezler, dondurulan tüm embriyolara ilişkin bilgileri (kimlik bilgileri, tarih, sayı vb.) titizlikle kaydetmekle yükümlüdür.
  • Sağlık Bakanlığı’nın elektronik kayıt sistemine bu bilgilerin işlenmesi zorunludur. Bu, her bir embriyonun takibini ve denetimi sağlar.

Türkiye’de embriyo dondurma işlemi, çiftin ortak ve yazılı rızasına dayanan, süresi sınırlandırılmış, sıkı bir şekilde kayıt altına alınan ve boşanma/vefat gibi durumlarda sona eren, devlet tarafından sıkı denetlenen bir süreçtir.

 Embriyo Dondurma Sonuç

Embriyo dondurma, modern tüp bebek tedavilerinin vazgeçilmez ve son derece değerli bir bileşenidir. Başlangıçta sadece fazla embriyoları saklamak için kullanılan bu yöntem, günümüzde hastaların tedavi şansını artıran, fiziksel ve finansal yükünü azaltan, aynı zamanda üreme potansiyelini koruyan çok yönlü bir strateji haline gelmiştir.

Teknolojik ilerlemeler, özellikle vitrifikasyon (hızlı dondurma) tekniği, yapay zeka destekli embriyo seçimi ve gelişmiş genetik tarama yöntemleri (PGT) sayesinde, dondurulmuş embriyo transferleri artık taze transferler kadar, hatta bazı durumlarda onlardan daha bile başarılı sonuçlar vermektedir. Bu ilerleme, çiftlere daha güvenli, daha esnek ve daha etkili bir tedavi deneyimi sunar.

Sonuç olarak, embriyo dondurma sadece bir saklama yöntemi değil, aynı zamanda hasta odaklı, akıllı ve geleceğe yönelik bir üreme planlama aracıdır. Bilimdeki sürekli gelişmeler ve yasal düzenlemelerdeki iyileştirmelerle birlikte, bu yöntemin infertilite tedavisindeki kritik rolünün daha da güçlenerek devam etmesi beklenmektedir.

 

 Sıkça Sorulan Sorular

• Embriyo dondurma işlemi embriyoya zarar verir mi?

Modern dondurma tekniği olan vitrifikasyon (camlaştırma), embriyoları çok hızlı bir şekilde dondurduğu için içlerinde zararlı buz kristallerinin oluşmasını büyük ölçüde engeller. Bu sayede, çözme işleminden sonra embriyoların yaklaşık %95-98’i canlılığını korur. Kaliteli bir embriyoloji laboratuvarında, dondurulmuş embriyoların gebelik şansı taze embriyolarla benzerdir, hatta bazı durumlarda daha bile yüksek olabilir.

•  Tüm embriyolar dondurulmaya uygun mudur?

Hayır. Dondurma işlemi için embriyoların belirli bir kalite kriterlerini karşılaması gerekir. Embriyologlar, hücre sayısı, yapısal bütünlük, bölünme hızı ve fragmantasyon (hücresel döküntü) oranı gibi faktörlere bakarak hangi embriyoların dondurmaya değer olduğuna karar verir. Düşük kaliteli embriyoların dondurulması önerilmez çünkü çözme sonrası canlı kalma ve gebelik oluşturma şansları düşüktür.

• Embriyolar ne kadar süreyle saklanabilir?

Bilimsel kanıtlar, uygun koşullarda saklanan embriyoların uzun yıllar  canlı kalabileceğini göstermektedir. Türkiye’de yasal saklama süresi 5 yıldır. Bu sürenin sonunda, çiftin başvurması ve talebi halinde saklama 5’er yıllık periyotlarla uzatılabilir.

•  Dondurulmuş embriyo transferinde doğum oranları nedir?

Bu oran, kadının yaşı (embriyoların oluşturulduğu andaki yaşı), embriyo kalitesi ve rahim içi faktörlere bağlı olarak büyük değişkenlik gösterir. Genel olarak, genç yaşta (35 yaş altı) dondurulmuş kaliteli blastokist transferlerinde transfer başına canlı doğum oranı %40-60 aralığına kadar çıkabilir. Bu oran, yaşla birlikte kademeli olarak azalır. Hekiminiz, kişisel durumunuza göre daha gerçekçi bir başarı tahmini verecektir.

• Dondurulmuş embriyo transferi, taze transferden daha mı başarılıdır?

Bazı durumlarda evet. Özellikle yumurtalıkların aşırı uyarıldığı (OHSS riski olan) veya rahim iç duvarının taze transfer döneminde ideal olmadığı durumlarda, embriyolar dondurulur ve anne adayının vücudu iyileştikten sonra transfer yapılır. Bu, rahmin embriyoyu kabul etmeye daha hazırlıklı olduğu bir dönemde yapıldığı için gebelik şansını artırabilir.

• Dondurulmuş embriyolardan doğan bebeklerde sağlık sorunu riski artar mı?

Yapılan kapsamlı bilimsel çalışmalar, dondurulmuş embriyolardan doğan bebeklerde anomali veya gelişimsel bozukluk riskinin artmadığını göstermiştir. Bu bebekler, taze transferle doğan bebekler kadar sağlıklıdır.

• Çözülen bir embriyo tekrar dondurulabilir mi?

Pratikte bu son derece nadir bir durumdur ve genellikle önerilmez. Çözme işleminden sonra embriyo bölünmeye ve gelişmeye devam ederse (örneğin, bir blastokist genişlemeye ve şeffaflaşmaya devam ederse) ve transfer edilemeyecek bir nedenden ötürü (annede ani bir sağlık sorunu gibi) transfer yapılamazsa, teorik olarak tekrar dondurulabilir. Ancak bu, embriyoya ekstra stres yükleyeceği için canlı kalım şansını önemli ölçüde düşürür ve son çare olarak değerlendirilir.

• Saklama süresi dolarsa veya çift boşanırsa embriyolara ne olur?

• Süre Dolması: Saklama süresi (5 yıl) dolduğunda ve çift süreyi uzatmak için başvurmadığında, embriyolar bir komisyon huzurunda tutanakla imha edilir.
• Boşanma veya Eşlerden Birinin Vefatı: Bu durumlarda embriyoların saklanmasına devam edilmez. Yasal prosedür gereği, embriyolar imha edilir. Embriyoların kullanılması için her iki eşin de sürekli ve güncel rızası şarttır.

• Embriyolarımı bağışlayabilir miyim?

Türkiye’deki yönetmelikler, embriyo bağışına izin vermemektedir. “Kullanılmayan embriyolar” için temel seçenekler; saklamaya devam etmek (süreyi uzatarak) veya imha edilmesini talep etmektir. Bu konudaki yasal çerçeve oldukça sıkıdır.

• Embriyo dondurmanın maliyeti nedir?

Embriyo dondurma işleminin (ilk dondurma ve yıllık saklama ücreti) ve sonrasında yapılacak donmuş embriyo transferinin (ilaçlar, takipler, transfer işlemi) ayrı bir maliyeti vardır. Ancak bu maliyet, yumurta toplama ve döllenme aşamalarını içeren yeni bir tüp bebek tedavi döngüsünden çok daha düşüktür. Kesin fiyatlar merkezlere göre değişiklik gösterdiği için tedavi merkezinden detaylı bilgi alınmalıdır.

• Embriyolar dondurulduktan sonra genetik test (PGT) yapılabilir mi?

Evet, yapılabilir. Genetik test (PGT) yaptırmaya karar verilirse, embriyolar önce biyopsi yapılıp dondurulur. Genetik test sonuçları çıktıktan sonra, sağlıklı (euploid) olduğu belirlenen embriyolar seçilerek çözülür ve transfer edilir. Veya embriyolar dondurulduktan sonra çözülüp biyopsi yapılması pratik değildir; genellikle dondurmadan önce biyopsi işlemi yapılır.

•  Kaç kere donmuş embriyo transferi denemesi yapılabilir?

Bunun tıbbi bir üst sınırı yoktur. Deneme sayısı, mevcut dondurulmuş embriyo sayısına, çiftin psikolojik ve mali durumuna bağlıdır. Her bir transferin başarı şansı, kadının yaşı ve embriyo kalitesi gibi faktörlerle belirlenir. Doktorunuz, elinizdeki embriyoların potansiyeli hakkında size bir tahmin verebilir.

• Embriyoların saklandığı tüp/oda güvenli midir?

Evet, oldukça güvenlidir. Embriyolar, içi sıvı nitrojen (-196°C) dolu özel çelik tanklarda saklanır. Bu tanklar, son derece yalıtımlıdır ve oksijen sensörlü, 7/24 sıcaklık ve sıvı seviyesi izleme sistemleriyle donatılmış güvenli odalarda muhafaza edilir. Olası bir elektrik kesintisinde bile tankların iç sıcaklığı haftalarca değişmez. Merkezlerin bu sistemler için yedek planları ve acil durum protokolleri bulunur.

• Embriyoların saklandığı tanklar bozulursa veya arıza yaparsa ne olur?

Bu, son derece düşük bir ihtimal olsa da merkezlerin buna karşı sıkı önlemleri vardır:

• Tanklar, içlerindeki sıvı nitrojen seviyesi ve sıcaklık 7/24 otomatik olarak izlenir. Anlık bir sıcaklık artışı veya sıvı seviyesi düşüşünde alarm sistemleri devreye girer.
• Tanklar yedekli sistemlerle çalışır ve elektrik kesintilerine karşı jeneratörler bulunur.
• Tanklar periyodik olarak bakımdan geçirilir.
• Olası bir acil durumda (örn. tank arızası), embriyolar derhal yedek tanklara aktarılır. Bu, merkezlerin acil durum protokollerinin bir parçasıdır.

Yasal Uyarı: Bu içerik, sağlık konularında genel bilgilendirme amacıyla hazırlanmıştır. Her türlü teşhis, tedavi ve tıbbi karar için mutlaka uzman hekiminize danışınız. Web sitemizde yer alan içerikler, tıbbi öneri veya yönlendirme niteliği taşımaz.