ERKEK DOĞURGANLIĞININ KORUNMASI

Erkeklerde doğurganlığın korunması seçenekleri arasında Sperm kriyoprezervasyonu (sperm dondurma) ve testis dokusunun dondurulması yer almaktadır.

SPERM KRİYOPREZERVASYONU

Sperm kriyoprezervasyonu (sperm dondurma) daha sonra kullanılmak üzere spermin toplanmasını, analiz edilmesini, dondurulmasını ve saklanmasını içerir. Erkek hastalara gelecekte kullanmak üzere doğurganlıklarını korumaları için uygun bir seçenek sunar.
Erkek infertilitesinin tedavisinde özellikle cerrahi yöntemlere başvurularak alınan testiküler spermler, testis cerrahisi yada kemoterapi-radyoterapi uygulamasından önce spermin kriyoprezervasyonu, legal olan ülkelerde donör programları sırasında bu yöntemlere başvurulması kriyoprezervasyonu çok kullanılır bir yöntem haline getirmiştir. Böylece sperm kriyoprezervasyonu üremeye yardımcı tedavilerdeki başarıyı arttırmış, hem de testis cerrahisi, kemoterapi ve radyoterapi’den önce, gelecekteki fertilitenin korunmasına katkıda bulunmuştur.
Ülkemizdeki yasalara göre sperm hücreleri hiçbir şekilde sperm bankası oluşturmak amacıyla dondurulamamakta fakat operasyon ile elde edilmiş testis dokusunda sperm var ise bu dokunun ve kişinin kendisine ait olan sperm hücrelerin dondurulması gerçekleştirilmektedir. Böylece kişi ileri bir tarihte yeni bir tedaviye başlamak isterse tekrar ameliyat geçirmek zorunda kalmamakta ve dondurulan bu doku içerisindeki spermler kullanılabilmektedir.

SPERM KRİYOPREZERVASYON İŞLEMİ

Kriyoprezervasyon yoluyla dondurulacak hücreler, spermatogenezisi devam eden sağlıklı ve fertil insanlardan uygun metotlarla toplanarak elde edilebilmektedir.Sperm kalitesini sağlamak için ideal olarak 2-5 günlük cinsel perhizden sonra numune steril bir kapta toplanır. Boşalmanın mümkün olmadığı veya sperm sayısının çok düşük olduğu durumlarda testis sperm ekstraksiyonu (TESE) veya mikrocerrahi epididimal sperm aspirasyonu (MESA) gibi alternatif yöntemlere başvurulabilir. Bu cerrahi teknikler spermin doğrudan testislerden veya epididimden alınmasını içerir.
Örnek toplandıktan sonra sperm sayısını, hareketliliğini ve morfolojisini değerlendirmek için ayrıntılı bir analize tabi tutulur. Dondurma işlemi sırasında sperm içindeki su moleküllerinin uzaklaştırılıp kriyoprotektanın hücre içine alınması sağlanır. Dondurulan spermler sıvı azot tankları içerisinde (-196°C) saklanır. Dondurulmuş spermlerin çözülmesi sırasında kriyoprotektan hücre dışına çıkarılır ve hücre içine suyun geri alınması sağlanır.
Sperm dondurma işleminin başarısı spermlerin iyi kalitede olup olmadığı ile alakalıdır. Ejakülattaki sperm sayı, hareketlilik ve morfolojik yapısı ne kadar iyi ise çözme sonrası canlılık oranı o kadar yüksek olmaktadır. Çok şiddetli sayı ve hareket azlığı gösteren spermlerin dondurma işlemine dayanıklılığı genellikle daha düşük olmaktadır. Çözdürülmüş sperm, bireyin veya çiftin özel ihtiyaçlarına ve koşullarına göre uyarlanan çeşitli yardımcı üreme teknolojilerinde kullanılır.

TESTİS DOKUSUNUN KRİYOPREZERVASYONU

Erkeğin menisinde sperm hücreleri yoksa (örneğin sperm kanalı tıkanıklığı) bunlar testis dokusundan elde edilebilir (TESE).Özellikle Mikro-TESE işlemi ile elde edilmiş testis dokusunda sperm var ise bu doku sperm alındıktan sonra ICSI tedavisi için -196 derecede dondurulup saklanabilir.Erkek hasta ileri bir tarihte yeni bir tedaviye başlamak isterse tekrar ameliyat geçirmek zorunda kalmamakta ve dondurulan bu doku içerisindeki spermler kullanılabilmektedir.

SPERM KRİYOPREZERVASYON ENDİKASYONLARI

Fertilite yeteneğini engelleyen ya da bozabilen işlemlerden önce semen alınıp dondurularak saklanmaktadır:

• Kanser (Testis tümörleri, lösemi ve lenfomalar v.b.), Kemoterapi veya radyoterapi tedavilerin öncesinde,
• Doğurganlığı etkileyebilecek ameliyat (Testis cerrahisi öncesinde; Total ya da partial orşiektomi, azo-vazostomi, vazo-epididimostomi, bazen varikoselektomiden önce) öncesinde ,
• Azoospermik hastalarda testis biyopsisi ya da TESE, TESA, MESA, PESA ile elde edilen spermatozoonların depolanmasında,( Bu spermatozoonlar tekrarlanabilen ICSI tedavilerinin tek bir biyopsi işlemiyle gerçekleştirilebilmesine olanak vermektedir. ICSI prosedürü için her oosite tek bir sperm yeterli olduğundan bir canlı spermin bile kriyoprezervasyonu(dondurulması) önemlidir. Cerrahi sperm elde etme işlemlerin yumurta toplama gününde (OPU) yapılması durumunda sperm bulunamazsa hastanın psikolojik, fiziksel ve maddi zarara uğraması kaçınılmaz bir sonuçtur. Bu yüzden dondurma yöntemlerinin uygulanması bu istenmeyen durumları ortadan kaldıracaktır. )
• Spinal kord travması geçiren hastalarda, yardımlı ejekülasyon için veya retrograt ejekülasyonla,idrardan veya cerrahi girişimle genital yoldan alınan spermler.
• Sperm örneği vermede güçlük, ya da erkeğin yardımcı üreme tekniği uygulama günü gelemeyecek olması,
• Mikroenjeksiyon sonrası kalan testis dokusunun ya da tanı amaçlı yapılan testis biyopsisinden elde edilen spermlerin dondurularak saklanması amacıyla,
• Ağır oligozoospermi veya semende aralıklı olarak hareketli spermlerin varlığında ardışık örneklerin dondurulup saklanması.
• Erkek partnerin ölümünden sonra gebeliğin kabul edilebilir olduğu ülkelerdeki tehlikeli mesleklerde (askerlik gibi) aktif görev alanlarda,
• Spermatogenezi bozmakla suçlanan ilaçların zorunlu kullanımı söz konusu ise sperm dondurma işlemi yapılmaktadır.

SPERM KRİYOPREZERVASYON YASAL PROSEDÜR

Kriyoprezervasyonda hukuksal durum Ülkemizde sperm kriyoprezervasyonu ile ilgili uygulamalar Sağlık Bakanlığı tarafından hazırlanıp 6 Mart 2010 tarihinde yürürlüğe giren “Üremeye Yardımcı Tedavi Uygulamaları Ve Üremeye Yardımcı Tedavi Merkezleri Hakkında Yönetmelik”le yasal düzenleme altına alınmıştır.
Bu yönetmeliğe göre aşağıda belirtilen tıbbi zorunluluk halleri dışında erkek üreme hücreleri ve gonad dokularının saklanması yasaktır

1. Cerrahi yöntemlerle sperm elde edilmesi halinde,
2. Kemoterapi ve radyoterapi gibi gonad hücrelerine zarar veren tedaviler öncesinde,
3. Üreme fonksiyonlarının kaybedilmesine yol açacak olan ameliyatlar (testislerin alınması vb.) öncesinde,

Yine aynı yönetmeliğe göre “üreme hücreleri ve gonad dokuları, bu materyallerin güvenliği açısından verici adaya ait DNA analizi ile birlikte saklanır. Yukarıda belirtilen tıbbi zorunluluklar nedeniyle sperm veya testis dokusunun saklanması durumunda, dondurulma tarihinden itibaren 90 gün içinde DNA analizi aranmaz. Bu süreyi aşması halinde DNA analizinin bulunması gereklidir.
Saklama süresinin bir yılı aşması halinde her yıl dokuların/hücrelerin saklanması için kişi mutlaka başvuruda bulunarak rızasının devam ettiğini ifade eden imzalı dilekçesini vermelidir. Dondurulan üreme hücreleri ve gonad dokuları, alınan kişinin yıllık protokol yenilememesi, isteği ve ölümü durumlarında müdürlükte kurulacak komisyon tarafından tutanak altına alınarak imha edilir.