OOGENEZİS

YUMURTANIN OLUŞMASI VE GELİŞMESİ

Oogenezis, oogonium denilen primitif germ hücrelerinden, olgun oositlerin(yumurtaların) oluşumuna kadar görülen tüm olayları kapsar. Bu olgunlaşma olayı doğumdan önce başlar ve pubertede tamamlanır.

OVERİN YAŞLANMASI VE REZERVİ

Oosit(yumurta) yapımı ve matürasyonu(olgunlaşması) fetal hayatta başlar ve 20. gebelik haftasında oosit sayısı 6–7 milyon ile en üst seviyeye ulaşır. Bu dönemden sonra oogonyumlar ve primer oositlerde içinde bulundukları foliküllerle birlikte atrezi başlar. Doğum sırasında overler(yumurtalıklarda) de 1–2 milyon oosit(yumurta)  kalır.
Ergenlik çağındaki genç bayanların yumurtalıklarında yaklaşık 300 000 – 400 000 dolaylarında primordial folikül (gelişmemiş yumurta hücresi) vardır. Doğurganlık döneminde genellikle her ay bir yumurta siklus boyunca gelişir ve döllenmek için hazır hale gelir.
Kadınlar 30 yaşına yaklaşırken oosit(yumurta) sayıları düşmeye başlar ve 35 yaşından sonra hızlanır. Bu azalma menopoz döneminde tükenme ile son bulur. Menopoza gelindiğinde overler (yumurtalıklar) yoğun stroma dokusu içinde nadir oositlerden(yumurtalardan) oluşmaktadır.

Over rezervini etkileyen diğer faktörler şunlardır:

  • Geçirilmiş over cerrahisi
  • Obezite, sigara içimi
  • Pelvik adezyonlar kuvvet ve frozen pelvis gibi anatomik bozukluklar
  • Prematür over yetmezlik

FOLLİKÜLLER

Dişi cinsiyet hücresi gelişimi sırasında etrafını çevreleyen epitel hücrelerden destek alır. Bu hücreler folikül epitel hücreleri olarak isimlenir. Oosit(yumurta) ve folikül epitel hücrelerinin birlikte oluşturduğu yapı da folikül olarak isimlenmektedir. Ovaryum korteksi, gelişiminin değişik evrelerindeki folikülleri içerir

 

Yumurta Gelişimi

  • Primordial folikül
  • Büyümekte olan foliküller
  • Primer folikül
  • Sekonder folikül
  • Tersiyer folikül

FOLLİKÜLOGENEZ (FOLLİKÜL GELİŞİMİ)

Hormona bağımlı döngüsel bir süreçtir. Bu olay her ay bir grup folikülün gelişmek üzere seçilmesi ve sonuçta ovulasyon için bunlardan bir tanesinin seçilerek baskın hale gelmesi amacını taşır.
​Üreme çağındaki her kadında her gün yaklaşık 10–12 primordial folikül büyümeye başlar. Primordial folükülün sekonder(Graaf) folikül durumuna gelmesi yaklaşık 85 gün sürer. Bu yüzden siklusun her döneminde çeşitli büyüklükte folikül görmek mümkündür.
​Primordial foliküllerde FSH reseptörü olmadığından, dinlenme fazındaki foliküllerin aktivasyonunda tek başına gonadotropinlerin rolü bulunmamaktadır. Primordial folikül grubunun seçimi ve seçilenlerin gelişmesi gonadotropin etkisinden bağımsız olup her ay bir folikül grubunun seçilmesinde uyarının ne olduğu bilinmemektedir.

Ovülasyona gidecek folikülün gelişiminde ise 3 dönem söz konusudur.
1-Recruitment; Gelişmeye aday foliküllerin toplanması.
2-Seleksiyon; Gelişmekte olan folikül sayısı türe has bir sayıya indirilir
3-Dominans; Ovulasyona aday folikülün belirlenmesi

MENSTRUEL SİKLUS

Menstrüel siklüs menarş (ilk adet kanaması; ort. 12 yaş) ile başlayıp, menopoza(son adet kanaması ;ort. 51 yaş) kadar hormonlarında yer aldığı, üremeye yönelik genital sistem ve tüm vücudu etkileyen döngüsel değişikliklerdir. Menstrüel siklüs son adet kanamasının ilk gününden bir sonraki kanamanın ilk gününe kadar geçen zamandır.

Menstruel siklusun sağlıklı gerçekleşmesi için

    • Beyinden (Hipotalamustan) pulsatil GnRH hormonu salgılanmalı
    • Hipofizden GnRH hormonuna cevap verecek ve overleri yeterince uyaracak kadar gonadotropin (FSH-LH) salgılanmalıdır.
    • Overde folikül bulunmalı ve bu folliküllerde östradiol üretimi ve salgılanması için gerekli enzimatik mekanizmalar çalışmalıdır.
    • Endometrium bulunmalı ve hormonal uyarılara yanıt vermelidir.
    • Menstruel kan akımı için üreme sistemi normal anatomik yapıda olmalıdır.

Yumurta Gelişimi

​Menstrüel siklüs 4 fonksiyonel faza ayrılarak incelenmektedir;

1-Foliküler faz (Proliferatif faz): Menstrüel kanama sonrası başlar, LH eğrisinin başlaması ile sonlanır. Uzunluğu değişkendir. Bu dönem ovaryumdaki  değişikliklerden dolayı foliküler faz, endometriumdaki değişiklikten dolayı Proliferatif faz adını alır. Bu evrede FSH hormonu baskındır. Dolayısıyla da foliküllerin gelişimi uyarılır. Ovaryumda hormonların etkisiyle ovule olacak primordial follikülden preovulatuar folliküle kadar gelişimi olur ve estrojen salgılanır. Estrojen endometriyumun proliferasyonunu uyarır.

2-Ovulatuar Faz: LH yükselmesi ve ovulasyonun(yumurtlama) olduğu dönemdir. Bu dönemde LH pik (en yüksek ) değerine çıkar. 14 gün civarı ovulasyon (yumurtlama) gerçekleşir. Ovulasyon(yumurtlama) sırasında kasık ağrısı ve hafif bir kanama görülebilir, bu günlerde vücut ısısı artar.

3-Lutal Faz (Sekretuar Faz): Ovulasyon(yumurtlama) sonrası folikülün Korpus luteuma dönüşmesi ile başlar ve menstüel kanamanın başlaması ile sonlanır. Bu dönem ovaryumdaki değişikliklerden dolayı luteal faz, endometriumdaki değişikliklerden dolayı sekretuar faz adını alır. Overde Korpus luteum progesteron salgılayarak endometriyumu etkiler.

4-Menstriüel faz: Gebelik oluşmadığında korpus luteumdan salgılanan estrojen ve progesteron düzeyi azalınca fonksiyonel endometriyum tabakası dökülür ve kanama şeklinde atılır. Ortalama menstürel kanama süresi ortalama 4 gün sürer (2–6 gün) ve kanama miktarı 60–80 ml arasıdır. Kanamanın birinci günü döngünün birinci günüdür. Menstrüasyon ovulasyon ve gebelik için yeniden hazırlanma zamanıdır. FSH etkisi ile overlerde yeni foliküller büyümeye başlar

Menstrüel siklüs normalde 28 gün olmasına karşın 21 ile 35 gün arası normalin alt ve üst sınırlarıdır. 28 günlük tipik bir siklüste foliküler ve luteal fazlar eşit uzunluktadır. Aslında luteal faz süre olarak sabittir ve kısa veya uzun siklüslarda değişken olan foliküler fazın süresidir.
Menstrüel sikluslar menarşı takiben 5–7 yıl sonra regüle olmakta ve siklus uzunluğu 20-30’lu yaşlarda düzenli olarak seyretmektedir. Menarşdan sonra ve menopozdan önceki dönemlerde siklusların anovulatuvar olmasına bağlı olarak siklus sürelerinde değişiklik olabileceği gibi diyet, egzersiz, emosyonel durumlar, doğum ve düşüklerden sonra siklus sürelerinde farklılık olabilmektedir.

Fertilite